Leczenie jaskry – objawy, przyczyny
Jaskra jest chorobą nerwu wzrokowego, polegającą na jego postępującym zaniku. Nie leczona prowadzi do całkowitej utraty wzroku, a ponieważ rzadko daje objawy we wczesnym stadium, bywa diagnozowana, kiedy na uratowanie prawidłowego widzenia szanse są już niewielkie. Warto zatem wiedzieć, jakie są przyczyny i czynniki ryzyka wystąpienia jaskry i przeprowadzać regularne badania profilaktyczne.
Prawidłowe działanie narządu wzroku
Oko to struktura mniej-więcej kulista, wypełniona substancją płynno-żelową. Zewnętrzna warstwa oka, twardówka, nadaje oku kształt i jednocześnie chroni je przed czynnikami zewnętrznymi. Z przodu przezroczysta część tej warstwy, zwana rogówką, umożliwia przenikanie światła do wnętrza oka. Od środka twardówka wyściełana jest warstwą doprowadzającą krew, tlen i substancje odżywcze, zwaną naczyniówką. Do naczyniówki zaś przylega siatkówka, czyli warstwa odpowiedzialna za widzenie – zbieranie bodźców wzrokowych, które następnie, za pomocą nerwu wzrokowego przesyłane są do mózgu, interpretującego ich znaczenia. Całą przestrzeń wewnątrz sklejonych ze sobą twardówki, naczyniówki i siatkówki wypełnia galaretowata substancja, która nazywana jest ciałem szklistym.
Ta żelowa substancja wytwarzana jest w oku przez cały czas i jest niezbędna do jego prawidłowego funkcjonowania. Równowaga napięcia pomiędzy ciałem szklistym a twardówką nadaje oku kształt, a jednocześnie ciało szkliste rozprasza światło wpadające do wnętrza oka przez rogówkę. Ponieważ ciecz jest stale wytwarzana, jej nadmiar musi opuszczać gałkę oczną – dzieje się to przez miejsce zwane kątem przesączania, tędy właśnie nadmiar cieczy wypływa z wnętrza gałki ocznej i przenika do krwioobiegu.
Zaburzenia powodujące wystąpienie jaskry
W sytuacji patologicznej dochodzi do zwężenia lub zamknięcia kąta przesączania. Skutkiem tego jest wzrost wewnątrzgałkowego ciśnienia cieczy. Trzeba tu zauważyć, że siatkówka, czyli warstwa odpowiedzialna za widzenie, na którą składają się światłoczułe komórki zwane czopkami i pręcikami, to struktura niezwykle delikatna. Wiązka włókien nerwowych, którą przesyłane są sygnały z siatkówki do mózgu, czyli nerw wzrokowy, również jest delikatny i wrażliwy na zmiany ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Ucisk na nerw wzrokowy doprowadza do niszczenia włókien nerwowych i zaniku nerwu wzrokowego. Proces ten może następować powoli, w ciągu wielu miesięcy, a nawet lat, przez długi czas nie dając jakichkolwiek objawów, bądź też nastąpić w ciągu zaledwie kilku godzin. W tej sytuacji jednak zwykle występują bardzo wyraźne objawy w postaci silnego bólu głowy i zaburzeń widzenia, które przy szybkiej interwencji mogą się przynajmniej częściowo cofnąć.
Rodzaje jaskry
Jaskra pierwotna otwartego kąta
To najczęściej występujący rodzaj jaskry. Występuje w sytuacji, kiedy struktury odprowadzające ciecz z wnętrza gałki ocznej przestają działać prawidłowo. Rozwija się zwykle bardzo powoli, ponieważ nieprawidłowości w funkcjonowaniu kąta przesączenia mogą czasowo ulegać poprawie, a następnie pogorszeniu. Pogorszenie wzroku jest na tyle powolne, że zostaje zauważone dopiero, kiedy pole widzenia jest już znacznie zawężone.
Jaskra z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym
W tym przypadku zanik nerwu wzrokowego postępuje pomimo prawidłowego (wielokrotnie mierzonego) ciśnienia wewnątrzgałkowego. Podejrzewa się, że za rozwój tego rodzaju jaskry odpowiedzialne mogą być nieprawidłowości naczyniowe skutkujące niewystarczającym odżywianiem nerwu wzrokowego.
Jaskra z zamkniętym kątem
O ile w przypadku jaskry z otwartym kątem odpływ cieczy z oka jest spowolniony, to w przypadku zamknięcia kanału, odpływ jest całkowicie uniemożliwiony. Ten rodzaj jaskry zwany jest także „jaskrą ostrą” i wymaga natychmiastowej interwencji okulisty. Towarzyszą mu wyraźne objawy w postaci bólu głowy z nudnościami i wymiotami oraz drażliwości gałki ocznej. Czasem występuje nadwrażliwość na światło.
Jaskra wtórna
Pojawia się wtedy, gdy kąt przesączania ulega zawężeniu z powodów, które można wyraźnie wskazać – na przykład uraz oka, stosowanie leków sterydowych, nowotwór, zrosty powstałe w wyniku stanów zapalnych i tym podobne.
Jaskra wrodzona
To najrzadziej występujący rodzaj jaskry i także najtrudniejszy do zdiagnozowania, ponieważ występuje u niemowląt i małych dzieci. Choroba ta jest prawdopodobnie dziedziczna, zatem dzieci mające w wywiadzie rodzinnym wystąpienie jaskry powinny być otoczone szczególną opieką okulistyczną.
Czynniki ryzyka wystąpienia jaskry
Choć jaskra może wystąpić dosłownie w każdym momencie życia, wskazanie konkretnych przyczyn wystąpienia jaskry pierwotnej nie jest możliwe. Zwraca się uwagę na czynniki ryzyka, których występowanie predestynuje do wystąpienia jaskry, zatem jeśli ktoś zauważy u siebie więcej niż dwa takie czynniki, powinien wykonywać badanie wnętrza oka – w tym badanie nerwu wzrokowego – przynajmniej raz w roku, a nawet częściej, jeśli lekarz to zasugeruje.
W grupie ryzyka są osoby, u których występują następujące nieprawidłowości:
- podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe (prawidłowe wynosi od 16 do 21 mmHg);
- nadciśnienie tętnicze;
- niskie ciśnienie tętnicze, bądź zbyt agresywnie leczone nadciśnienie;
- zaburzenia naczyniowe skutkujące marznięciem dłoni i stóp;
- zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia);
- cukrzyca;
- krótkowzroczność bądź nadwzroczność;
- nieprawidłowości w budowie oka, np. cienkie rogówki;
- historia choroby w rodzinie (dziedziczenie);
- wiek powyżej 35 lat.
Diagnostyka jaskry
Badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i jego podwyższony wynik jest wskazaniem do przeprowadzenia dalszych badań, zwłaszcza w przypadku występowania innych czynników ryzyka, bądź współwystępujących objawów:
- pogorszenie wzroku;
- widzenie tęczowych, bądź rozmytych obwódek (aureola, halo) wokół źródeł światła;
- zawężenie pola widzenia (widzenie tunelowe);
- ból głowy połączony z bólem oka, bądź sam ból oka, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu nudności lub wymioty;
- zaczerwienienie oka lub oczu;
- rozmyta tęczówka, szczególnie w przypadku noworodków lub niemowląt.
Prawidłowe zdiagnozowanie jaskry wymaga zaobserwowania zmian w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego charakterystyczne dla tej choroby oraz ubytki w polu widzenia. Jak przy każdym badaniu okulistycznym przeprowadza się analizę ostrości wzroku z daleka i z bliska, a także wykonuje się inne badania.
Badanie dna oka
To badanie wykonywane za pomocą urządzenia umożliwiającego odpowiednie oświetlenie i powiększenie narządów wewnątrz gałki ocznej, przez które okulista obserwuje te narządy.
Badania obrazowe
Badania wykonywane nowoczesną aparaturą wykorzystującą technologie prześwietleń. Należą do nich tomografia zmian jaskrowych, optyczna koherentna tomografia dna oka (OCT), tomografia optyczna nowej generacji (SD OCT), obrazowanie grubości warstw włókien nerwowych (GDx).
Badania UBM i USG
Ultrabiomikroskopia to analiza kształtu i wielkości kąta przesączania, a także grubości i położenia soczewki. Ultrasonografia zaś uwidacznia tylny biegun gałki ocznej i jej długość.
Badanie komórek zwojowych siatkówki GCC
Komórki zwojowe siatkówki ulegają zanikowi jako pierwsze, zatem badanie tomograficzne siatkówki umożliwia wykrycie najwcześniejszych zmian strukturalnych związanych z jaskrą.
Badanie pola widzenia
Program komputerowy w precyzyjny sposób analizuje pole widzenia w obszarze 30 st. od centrum. W przypadku wystąpienia jaskry badanie należy przeprowadzać przynajmniej raz do roku, w celu oceny efektów leczenia.
Badanie kąta przesączania
Obserwację przeprowadza się w dużym powiększeniu i przy oświetleniu za pomocą lampy szczelinowej. Pomaga w różnicowaniu jaskry pierwotnej od wtórnej oraz jaskry z otwartym kątem od jaskry z kątem zamkniętym.
Obrazowe badanie przedniego odcinka oka
Tomografia optyczna umożliwia rozpoznanie mechanizmu zamknięcia kąta, co pomaga w podjęciu decyzji o sposobie leczenia.
Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego
Zawsze jest przeprowadzany przy podejrzeniu jaskry i jest wykonywany za pomocą urządzenia zwanego tonometrem.
Leczenie jaskry
Jaskra to choroba wymagająca dożywotniego leczenia. Diagnostyka jest niezwykle ważna, ponieważ wybór metod leczenia uzależniony jest od rodzaju jaskry i od stopnia jej zaawansowania. Jaskra to niestety choroba, której nie można całkowicie wyleczyć i cofnąć istniejących już uszkodzeń. Można jedynie zatrzymać jej rozwój i jeśli zostanie wykryta na wczesnym etapie – nie dopuścić do uszkodzenia nerwu wzrokowego.
W leczeniu jaskry stosuje się metody farmakologiczne, metody chirurgiczne oraz zabiegi laserowe. Celem leczenia jest zawsze spowolnienie lub całkowite zatrzymanie postępu choroby.
Leczenie farmakologiczne
Celem zastosowania leczenia farmakologicznego jest obniżenie produkcji płynu wewnątrzgałkowego bądź zwiększenie przepływu płynu, co ma umożliwić jego swobodne wydostawanie się do krwioobiegu. Drogą podawania leków są krople do oczu, które powinny zostać podane techniką odmienną od zwykle podawanych kropli, gdyż muszą przeniknąć do wewnątrz gałki ocznej, a nie oddziaływać jedynie powierzchownie.
- Prostagladyny – obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe poprzez ułatwienie odpływu płynu z oka;
- Pilokarpina – stosowana w ostrych atakach zamknięcia kąta przesączania, a także przed zabiegami laserowymi;
- Beta-blokery – obniżają produkcję płynu wewnątrzgałkowego i zmniejszają wydostawanie się go z gałki ocznej. Nie powinny być podawane przed snem;
- Inhibitory anhydrazy węglanowej oraz sympatykomimetyki – także zmniejszają ilość cieczy i ciśnienie w oku.
Krople przeciwjaskrowe to leki o silnym działaniu i wielu skutkach ubocznych jak alergie, zaczerwienienie, pieczenie i podrażnienie gałki ocznej, rozmazane widzenie.
Leczenie zabiegami laserowymi
Ich celem jest korekta stanu anatomicznego oka. Irydoplastyka laserowa lub irydotomia laserowa to zabieg polegający na nacięciu tęczówki w celu mechanicznego otwarcia kąta przesączania.
Selektywna trabekuloplastyka laserowa to precyzyjna technika laserowa, w której zabiegowi poddawany jest sam kąt przesączania. Umożliwia ona udrożnienie odpływu cieczy z oka, jest zabiegiem bezpiecznym, o bardzo krótkim czasie trwania, z wykorzystaniem lasera o niskiej energii impulsu i można go wykonywać wielokrotnie.
Leczenie chirurgiczne
Chirurgia w obrębie oka jest ostatecznością, ale są sytuacje, kiedy jest niezbędna. Zadaniem operacji jest szybkie umożliwienie wypływu cieczy wodnistej z komory oka. Trabektulektomia to wycięcie fragmentów kąta przesączania. Kanaloplastyka to poszerzenie kanału Schlemma, który znajduje się w kącie przesączania. Jedną z metod jest też założenie stentów, które poszerzają drogi odpływu cieczy.
Zabieg chirurgiczny może też polegać na usunięciu soczewki, jeśli jest zbyt duża i zastąpienie jej soczewką sztuczną, co pozwala na otwarcie naturalnej drogi odpływu płynu z wnętrza gałki ocznej.
Profilaktyka jaskry
Jako że uszkodzenie nerwu wzrokowego jest w obecnym stanie medycyny nieodwracalne, całkowite wyleczenie skutków jaskry nie jest możliwe, jeśli doszło do neuropatii wzrokowej. Z tego powodu profilaktyka tej choroby ma szczególnie duże znaczenie. Wczesne wykrycie zmian spowodowanych zaburzeniami występującymi wewnątrz gałki ocznej i natychmiastowe podjęcie leczenie są najlepszą metodą na utrzymanie jakości widzenia przez całe życie.
