Astygmatyzm – co to jest?
Astygmatyzm jest wadą wzroku występującą z mniejszym lub większym nasileniem u większości ludzi. Wada pomiędzy 0,25 a 0,50 dioptrii uznawana jest za wadę fizjologiczną i nie wymaga korekcji. Chociaż u niektórych osób nie wykorygowanie go może powodować bóle głowy i oczu (astenopię). Wada powyżej 0,50 dioptrii może wpływać na komfort widzenia, gdyż powoduje rozmazanie obrazu widzianego zarówno z bliska, jak i z daleka. Wada powyżej 1,00 dioptrii uznawana jest za istotną i wymaga dobrania odpowiedniej metody korekcji lub leczenia. Astygmatyzm, określany inaczej jako niezborność, może występować jako jedyna wada wzroku, bądź towarzyszyć krótkowzroczności lub nadwzroczności.
Co powoduje astygmatyzm?
Wady refrakcji to inaczej wady układu optycznego oka. Układ ten ma za zadanie zbierać promienie światła padające na oko i skupiać je w jednym punkcie w centrum siatkówki. Na ten układ składają się: rogówka, soczewka i tylna ściana oka, na której znajduje się odbierająca bodźce siatkówka. Oko ludzkie i jego elementy nigdy nie są idealnie symetryczne i to właśnie powoduje wystąpienie wad refrakcji.
W przypadku astygmatyzmu problem zwykle spowodowany jest nieregularnym kształtem rogówki, która zamiast stanowić wycinek idealnej sfery, jest nieco spłaszczona, przez co załamywanie promieni świetlnych w płaszczyznach wzajemnie do siebie prostopadłych jest nieco inne i powoduje powstanie obrazu w różnych obszarach siatkówki. Czyli jest to zniekształcenie obrazu, w którym punkt jest postrzegany jako linia. Oś astygmatyzmu mówi pod jakim kątem obraz jest zniekształcony. Ta nieregularność najczęściej dotyczy rogówki, ale może także wynikać z budowy, struktury lub położenia soczewki, albo nawet z nieregularności występujących w tylnym biegunie oka.
Wady powodujące niezborność mogą być wrodzone, ale mogą też być wynikiem urazów lub chorób, na przykład tych powodujących odkształcenie rogówki. Nieregularność może być stała przez całe życie, bądź pogłębiać się lub nawet zmniejszać w miarę wzrostu gałki ocznej.
Różne rodzaje astygmatyzmu
Astygmatyzm występujący jako rezultat nieprawidłowego kształtu rogówki określamy mianem astygmatyzmu rogówkowego. Jeśli przyczyną jest nieprawidłowość w obrębie soczewki lub tylnego bieguna oka, taki astygmatyzm określamy jako astygmatyzm wewnętrzny. Natomiast jeśli występuje połączenie tych zaburzeń, określamy go mianem astygmatyzmu całkowitego.
Każdy rodzaj astygmatyzmu wymaga nieco innego leczenia, dlatego ważne jest nie tylko określenie stopnia wady, ale także jej przyczyny i rodzaju. Istnieje kilka kryteriów podziału astygmatyzmu. Tak, jak powyżej, ze względu na umiejscowienie przyczyny wystąpienia wady. Jeśli nieprawidłowość kształtu lub budowy któregoś z elementów układu optycznego oka, zwykle rogówki jest regularna – np. rogówka ma kształt wycinka elipsoidy – mamy do czynienia z astygmatyzmem regularnym, który może być prosty (jeśli załamywanie światła jest silniejsze w płaszczyźnie pionowej, niż w płaszczyźnie poziomej) lub odwrotny (jeśli załamanie światła jest silniejsze w płaszczyźnie poziomej). Jeśli kształt rogówki jest nieregularny, jak ma to miejsce w wyniku powstania blizn po urazie, albo w przebiegu stożka rogówki – jest to astygmatyzm nieregularny.
Astygmatyzm zwykły krótkowzroczny, lub astygmatyzm zwykły nadwzroczny występuje wtedy gdy oko jest krótkowzroczne lub nadwzroczne w jednej tylko płaszczyźnie. Jeśli krótkowzroczność lub nadwzroczność występują w obu płaszczyznach, lecz z różnym nasileniem mówimy o astygmatyzmie złożonym. Jeśli natomiast oko jest nadwzroczne w jednej płaszczyźnie, w drugiej zaś krótkowzroczne, mamy do czynienia z astygmatyzmem mieszanym.
Objawy i diagnozowanie astygmatyzmu
Nieostre widzenie może być spowodowane różnymi wadami wzroku, jeśli jednak źle widzimy zarówno z bliska, jak i z daleka, może to świadczyć o astygmatyzmie. Zaburzenia widzenia dotyczą też kształtu przedmiotów, na przykład wygięcia linii prostych, wydłużenia okręgów do elips i tym podobnych. Czasem przekrzywienie głowy o pewien kąt sprawia, że widzimy lepiej. Może to wynikać właśnie ze spłaszczenia rogówki, powodującego astygmatyzm.
Postawić diagnozę może jednak tylko lekarz okulista, przy czym nie wystarczy samo badanie wzroku. Do pełnej diagnozy potrzebne są także badania określające stopień i kąt wady, zatem jeśli podejrzewamy astygmatyzm u siebie, a zwłaszcza u dziecka, nie należy zwlekać z wizytą w gabinecie okulistycznym.
U dzieci objawy często mogą być niespecyficzne – bóle głowy, bóle oczu, zmęczenie, rozdrażnienie. Częste mruganie czy pocieranie oczu także powinno zwrócić naszą uwagę na problem ze wzrokiem, gdyż wczesne wdrożenie leczenia astygmatyzmu, jak i innych wad wzroku, ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka. U dzieci szkolnych jednym z objawów astygmatyzmu jest niechęć do nauki. Nic w tym dziwnego, niewyraźne widzenie znacznie utrudnia przecież czytanie, dlatego zawsze warto dobrze się przyjrzeć dziecku, zanim oskarży się je o lenistwo.
Okulista podczas badania, oprócz określenia wady refrakcji, określa także krzywiznę rogówki przy pomocy keratoskopu, albo bardziej dokładnej wideokeratografii komputerowej, oraz bada promień krzywizny i moc łamiącą rogówki przy pomocy oftalmometru Javala. Badania komputerowe umożliwiają sporządzenie dokładnej mapy topograficznej rogówki, co ułatwia dobranie później odpowiednich pomocy optycznych służących korekcji astygmatyzmu.
Obecnie najdokładniejszym urządzeniem pozwalającym na wysoce precyzyjne pomiary grubości i krzywizny rogówki jest urządzenie PENTACAM, dzięki któremu udaje się uzyskać trójwymiarowy obraz przedniego odcinka oka. Pomiary topograficzne i aberrometryczne oka, określają parametry, które mogą być wykorzystane do stworzenia idealnie dopasowanej soczewki okularowej.
Jak leczymy astygmatyzm?
Leczenie astygmatyzmu może mieć charakter zachowawczy, czyli ograniczyć się do jego korekcji za pomocą odpowiednich pomocy optycznych, bądź też służyć całkowitemu wyeliminowaniu wady, dzięki metodom chirurgicznym i zabiegom laserowym.
Astygmatyzm o wartości od 0,25 dioptrii do 0,50 dioptrii zwykle nie wymaga korekcji, jeśli jednak powoduje astenopię, czyli przemęczenie oczu objawiające się bólem i zaczerwienieniem, warto zasięgnąć porady okulisty. Przy astygmatyzmie od 0,50 dioptrii do 1,00 dioptrii zaleca się noszenie okularów korekcyjnych lub soczewek kontaktowych. Do niedawna zalecenie dotyczyło wyłącznie czytania, pracy przy komputerze, oglądania telewizji, czy jazdy samochodem. Z uwagi jednak na to, że coraz częściej wykonujemy codzienne czynności, np. korzystające ze smartfona, warto stale nosić pomoce optyczne nawet przy małem astygmatyzmie. Oś astygmatyzmu również ma znaczenie – koryguje się każdą wartość astygmatyzmu odwrotnego. Jeśli astygmatyzm przekracza 1,00 dioptrii, konieczna jest stała korekcja. Ostateczna decyzja należy do osoby dobierającej korekcją na podstawie wyników pomiarów, zgłaszanych dolegliwości oraz stylu życia i charakteru pracy pacjenta.
Przy astygmatyzmie zaleca się noszenie soczewek cylindrycznych lub torycznych, odpowiednio dobranych do nieprawidłowości krzywizny rogówki. Zamiast okularów właściwie we wszystkich przypadkach można nosić soczewki kontaktowe, a przy niektórych chorobach, na przykład przy stożku rogówki, noszenie soczewek kontaktowych twardych jest wręcz wymagane.
Jedyną metodą na całkowite wyeliminowanie astygmatyzmu są zabiegi chirurgiczne, zarówno w technologiach tradycyjnych, jak i laserowych. Refrakcyjne leczenie astygmatyzmu – laserowe korekcje wady wzroku lub wszczepienie soczewek fakijnych, dawniej też keratotomia, keratektomia, to różne metody pozwalające na zmianę kształtu rogówki tak, aby zmieniła się jej siła ogniskowania promieni świetlnych i aby prawidłowo ogniskowała ona obraz na siatkówkę. Operacje mogą być przeprowadzane wyłącznie u osób dorosłych, po ustabilizowaniu się wady wzroku, tj. powyżej 21roku życia, a przed przeprowadzeniem zabiegu konieczne jest wykonanie wielu badań oceniających stan oka i stopień nieregularności. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej i poznać metody korekcji astygmatyzmu umów wizytę z lekarzem specjalistą.